Harita - Olur (Olur İlçesi)

Olur, Erzurum'a bağlı ilçe ve bu ilçenin merkezi kasabadır. Karadeniz Bölgesi'nde, Erzurum ilinin kuzey kesiminde yer alan Olur ilçesi, Ardahan ile Artvin illerinin sınır komşusudur.

Olur, komşusu olan Şenkaya, Oltu, Tortum ve Yusufeli ilçeleriyle birlikte, Gürcü tarihinde Tao (Ermenice Tayk, Yunanca Taohi) adı verilen bölgenin bir parçasıdır. Bugün Çataksu adı verilen Taoskari, Şenkaya ilçesine bağlı Panaki ve Yusufeli'ne bağlı İşhani kasabaları bu bölgenin başlıca merkezleriydi.

Olur, erken orta çağda Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. 1071’de Malazgirt Savaşı’nda Bizans’ı mağlup eden Büyük Selçukluların saldırısına uğradı. Gürcü kralı II. Giorgi 1080 yılında Kveli Kalesi Savaşı’nda Büyük Selçuklu komutanı Emir Ahmed’e yenilince, Olur'un da içinde yer aldığı Tao-Klarceti bölgesi tamamen Selçukluların eline geçti. 1121 yılında, Büyük Selçukluların yenilgiye uğradığı Didgori Savaşı'ın ardından yeniden birleşik Gürcü Krallığı yönetimine girdi. Daha sonra uzun süre, bu krallığın parçalanması sürecine bağımsız devlete dönüşen Samtshe Prensliği yönetimi altında kaldı. 1550'de Osmanlı İmparatorluğu tarafından Gürcülerden alındı.

Olur, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Olor (اولور) adıyla bir köy olarak kaydedilmiştir. Gürcistan Vilayeti'nin Penek livasının Panaskerdi nahiyesine bağlı 60 haneli büyük bir köydü. Her hanede ortalama beş kişinin yaşadığı var sayılırsa, Olur’un nüfusunun 300 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. 60 hane de Hristiyan olarak kaydedilmiş ve ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştır. Köyde Mehmed ve Hüseyin adındaki iki kişinin, baba adları "Abdullah" olarak yazılmasından dolayı yeni Müslüman olduğu anlaşılmaktadır. Osmanlı idaresi yeni Müslüman olmuş, babası Hristiyan olanları "Abdullah" baba adıyla kaydediyordu. Köyde vergiden yükümlü olarak "Pilipe veled-i Giorgi", "Peramuş veled-i Gozali", "Lazar veled-i Elioz", "Giorgi veled-i Elia", "Gogiça veled-i Grigol", "İsaka veled-i Markoz", "Giorgi veled-i İason" gibi erkek adları kaydedilmiştir. Olur'da bu tarihte Hristiyan Gürcülerin ve Ermenilerin yaşadığı bu adlardan da anlaşılmaktadır. Ancak 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan sonra çok sayıda Ermeni Rus İmparatorluğu'na göç etti ve Ermenistan'a yerleştirildi.

93 Harbi'nde (1877-1878) bölgeyi ele geçiren Rusların 1886 yılında yaptığı nüfusu sayımında bugün Olur ilçesine bağlı Tavusker köyünde 273 kişi yaşıyordu ve bu nüfusun % 42,9'u (117 kişi) Ermenilerden oluşuyordu. Kalan nüfusun % 45,1'i (123 kişi) Türk, % 12,1'i Kürt (33 kişi) olarak tespit edilmiştir. Rus idaresinin Olor (Олор) olarak kaydettiği köy, Kars oblastı içinde Oltu sancağında (okrug) Tausker kazasına (uçastok) bağlıydı.

Olor aynı zamanda bu kazaya bağlı nahiyenin (маркяз: merkez) adıydı ve 18 köyü kapsıyordu. Şimdiki adıyla Olur, eski adıyla Olor nahiyesinin nüfusu ise, 2.969 kişiden oluşuyordu. Nahiyenin nüfusu %94,2'si Türl (2.796 kişi), %3,9'u Ermeni (117 kişi), %1,2'si Kürt (36 kişi) ve %0,7'si (20 kişi) Rum olarak kaydedilmişti. Nahiye sınırları içinde Ermenilerin sadece Olor köyünde yaşadığı bu kayıtlardan anlaşılmaktadır. Olur köyünün nüfusu 1896 yılında 288, 1906 yılında 416 kişi olarak tespit edilmiştir. Son on yıldaki artış dikkat çekicidir. Köyün sınırları değişmemişse, Olor'a yeni nüfus yerleştirilmiş olabilir.

20. yüzyılın başında Olor köyünü gezmiş olan Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili köy hakkında yazmıştır: “Olor yüksek bir platoda, bahçeler içinde kuruludur. Olor Çayı’ndan başlayan Olor’a kadar olan bayır 2,5 kilometredir. Burada Taoskari kazasının yöneticisi ikamet etmektedir. Burada kilise kalıntılarına artık rastlanmamaktadır, çünkü tamamen yıkılmıştır. Ancak etrafında hayli çok kale ve kule yıkıntıları bulunmaktadır.”

1917 Ekim Devrimi dolayısıyla Rus ordusunun çöküşü başlayınca Olur bir süre Ermeni milislerin kontrolüne girdi; ancak 28 Mart 1918'de Türk ordusu tarafından ele geçirildi. Bununla birlikte Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus idaresinin son bulmasının ardından hukuken bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kabul edildi. 1921 yılında Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali devam ederken Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla kesin olarak Türkiye’ye bırakıldı. 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Olur, Erzurum vilayetinin Oltu kazasının bir köyüydü. Aynı zamanda bu kazaya bağlı bir nahiyeydi ve köy bu nahiyenin idari merkeziydi. 1935 genel nüfus sayımında, nahiye merkezi olan Olur köyünün nüfusu 370 kişiden oluşuyordu. İdari birim olarak 1958 yılına kadar Oltu ilçesine bağlı bir bucak olan Olur, bu yıldan itibaren Erzurum iline bağlı bir ilçe, Olur köyü de bu ilçenin merkezi haline gelmiştir.

Olur'un bir köy olduğu zamanki sınırları içinde bir kale ve bir kilise bulunuyordu. Bugünkü Olur kasabasının 1,5 km kuzeydoğusunda, bir kayanın tepesinde inşa edilmiş olan kalenin günümüze kalan duvarlarının yüksekliği 3 metreye ulaşmaktadır. Kalenin içindeki sarnıç bulunmaktadır. Kilise ise, kasabanın 2 km kuzeydoğusunda yer alır ve büyük ölçüde yıkılmıştır. Olur kaymakamlığı binasının bahçesinde bulunan hayvan motifli taş da eski bir eserdir ve buraya Karaşuti (Filizli) köyünden getirilmiştir.